Приватен интерес

 Приватен интерес

„Приватниот интерес нема памтење, бидејќи тој мисли само за себе. Тој не заборава само тоа едно, за што единствено се грижи постојано - себе. За спротивности тој, меѓутоа, ни најмалку не се грижи, бидејќи тој со самиот себе не доаѓа во спротивност. Тој е вечен импровизатор, бидејќи нема систем, но има изговори.“

(Маркс-Енгелс Дела (МЕД), том 1, стр. 291)

Приватен интерес и национална хомогеност

„Приватните интереси ја делат секоја нација на толку нации колку што во неа има возрасни поединци.“

(МЕД, том 19, стр.64)

Кога приватниот интерес го надвладува општиот

„Дрвото останува дрво во Сибир како и во Франција; сопственикот на шумата останува сопственик на шумата во Камчатка како и во Рајнската провинција. Ако, значи, дрвото и сопственикот на дрвото како такви ги даваат законите, тие закони по ништо друго нема да се разликуваат освен по географската положба, некаде, и по јазикот, во кој се дадени. Тој недостоен материјализам, тој грев против духот на светиот народ и човештвото е непосредна консеквенција на она учење, со кое „Preussische Staat-Zeitung” го подучува законодавецот, кај законот за дрвото да се мисли само на дрвото и шумата а не да се решава одделната материјална задача политички, то ест во врска со севкупниот ум на државата и моралот на државата.“

(K. Marx, Debatten über das Holzdiebstahlsgesetz, Werke, св. 1, стр. 147.)

„Во интересот, буржујот кој размислува секогаш потклава нешто трето меѓу себе и своето пројавување на животот, манир кој навистина во класичен вид се манифестира кај Бентам, според кој носот треба да има некој интерес за да се одлучи нешто да помириса.“ 

(„Дела“, том 6, стр. 170)

„Ако произведувам повеќе производ отколку што мене ми треба, мојот вишок на производ е предвиден за твоја потреба, рафиниран. Јас само привидно произведувам повеќе. Јас всушност произведувам друг предмет, предмет на твоето производство кој намеравам да го разменам за овој вишок, тоа е размена која сум ја извршил веќе во мислите. Затоа општествениот однос во кој јас се наоѓам према тебе, мојот труд за твои потреби, исто така е обичен привид, а нашето меѓусебно дополнување е исто така обичен привид, чија основа е взаемното пљачкање. Намера за пљачкање, измама, нужно се наоѓа во позадина, бидејќи нашата размена е себична, како од моја така и од твоја страна, а бидејќи секоја себичност сака да ја надмине другата – туѓата, ние нужно се обидуваме да се меѓусебно измамиме. На мерката на моќноста која ја признавам на мојот предмет над твојот, е потребно твое признавање да би постанала вистинска снага. Меѓутоа, нашето меѓусебно признавање за взаемната моќ на нашите предмети е борба, а во борбата победува оној кој има повеќе енергија, снага, остроумност и снаодливост. Ако е доволна физичката снага, јас директно те пљачкам. Ако царството на физичката снага е уништено, и двајцата се правиме дека тоа не го забележуваме и поснаодливиот ќе го измами другиот. Кој кого ќе измами, за целиот однос е случајност. Идејно, мисловно мамење се случува и на двете страни, то ест од нив двајцата во своето мислење секој е убеден дека го надмудрил другиот.‘‘

(„Дела“, том 3, стр. 288-289)

Право

 Право на тупаница и >>правна држава<<

„На граѓанските економисти постојано им лебди пред очите само тоа дека со модерната полиција може подобро да се произведува отколку, ... под правото на тупаницата. Само што забораваат дека и правото на тупаница е право и дека правото на појакиот продолжува да живее во други форми и во нивната >>правна држава<<.“ 

(МЕД, том 19, стр. 9)

Акумулација на капитал

„Во капиталистичкиот систем сите методи за повишување на општествената производна сила на трудот се вршат на сметка на индивидуалниот работник; сите средства за унапредување на производството се претворуваат во средства за господарење и експлоатација над производителите, го осакатуваат работникот, го прават делумен човек, го снижуваат него во придодаток на машината, со зголемување на маките од трудот му ја уништуваат неговата содржина, ги отуѓуваат од работникот духовните сили на процесот на трудот во онаа мера во која науката му се присоединува на процесот на трудот како самостојна сила; тие ги нагрдуваат условите под кои работи работникот, го подложуваат него за време на процесот на трудот на најситни и одвратни деспотии, го претвораат неговото време за живот во работно време, ја фрлаат жена му и детето под Џагернатовото колце на капиталот. Но, сите методи за производство на вишок на вредноста се едновремено и методи за акумулација, а секое раширување на акумулацијата станува, обратно, средство за развивање на овие методи. Оттука излегува дека во онаа мера во која се акумулира капиталот, мора да се влошува и положбата на работникот, па каква сакала била неговата плата, висока или ниска. Најпосле, законот, што ја држи постојано во рамнотежа релативната пренаселеност или индустриската резервна армија со обемот и енергијата на акумулацијата, го приковува работникот за капиталот поцврсто отколку клинците на Хефест што го приковаа Прометеј за карпата. Овој закон со акумулацијата на капиталот создава соодветна акумулација на беда. Акумулацијата на богатствата на едниот пол е, значи, едновремено акумулација на беда, маки на трудот, ропство, незнаење, подивеност и морално деградирање на спротивниот пол, т.е. на страна на класата што го произведува својот сопствен производ како капитал.“

Економска криза

Да си замислиме дека целото општество се состои само од индустриски капиталисти и наемни работници. Понатака да не ги земаме предвид измените во цените, кои им попречуваат на големите делови од општествениот капитал да се надоместат во нивните средни пропорции, и кои, при општата поврзаност на целиот процес на препроизводството, како што нарочно ја развива кредитот, секојпат мораат да предизвикаат привремени општи застои. Исто така да не ги земаме предвид фиктивните претпријатија и шпекулативните продажби, кои кредитниот систем ги потспотнува. Тогаш кризата би била објаснива само од несразмерност на производството во различните гранки и од несразмерност, во која потрошувачката на самите капиталисти би стоела спрема нивната акумулација. Но, како што стојат работите, надоместувањето на капиталите пласирани во производството зависи во голем дел од потрошувачката способност на непроизводните класи; додека потрошувачката способност на работниците е ограничена делум од законот на наемнината, делум од тоа, дека тие можат да бидат употребувани само додека можат да се употребуваат со профит за капиталистичката класа. Последната причина на сите вистински кризи секојпат си останува во сиромаштвото и ограничената потрошувачка на масите спротивно на стремежот од капиталистичкото производство, производните сили така да ги развие, како неговата граница да ја сочинува само апсолутната потрошувачка способност на општеството.

За вистински недостиг на производен капитал, барем во капиталистички развиените нации, може да се говори само при општи лоши жетви, било на главните средства за исхрана, било на главните индустриски суровини.

Само што сега кон овој комерцијален кредит се надодава вистинскиот паричен капитал. Кредитите што си ги даваат еден на друг индустријалците и трговците се преплеткуваат со кредитите на пари кои ним им ги даваат банкарите и заемодавачите на пари. При есконтирањето меници кредитите се само номинални. Некој фабрикант го продава својот производ за меница и ја есконтира оваа меница при некој bill-broker. Всушност последниот само му го дава во заем кредитот од својот банкар, кој пак нему му го дава во заем паричниот капитал од своите депозитори, а нив го сочинуваат самите индустријалци и трговци, но и работници (со посредство на штедилници), земјишни рентиери и други непроизводни класи. Така за секој индивидуален фабрикант или трговец се избегнува како нужноста да држи голем резервен капитал, така и зависноста од вистинските враќања. Но, од друга страна целиот процес толку многу се комплицира, делум просто со издавање фиктивни меници, делум со манипулација на стоки со цел само да се изфабрикуваат меници, што привидот на многу солидно претпријатие и течно враќање може мирно се‘ уште да продолжи да постои, кога всушност враќањата веќе од долго време се вршеле само уште за сметка делумно на излажани заемодавачи на пари, делумно на излажани производители. Поради тоа, токму пред непосредниот крах претпријатието секојпат се чини речиси претерано здраво. Најдобар доказ за тоа дава, на пример, „Reports on Bank Acts“ од 1857 и 1858, каде што сите директори на банки, трговци, накусо сите повикани стручни познавачи, на чело со лорд Оверстон, заемно си честитаа за среќата за расцветеноста и здравоста на работата – токму пред еден месец од кризата која избувна во август 1857. И Тук во својата „History of Prices“ на чуден начин уште еднаш западнува во оваа илузија како историчар на секоја криза. Претпријатијата се како јатка здрави и кампањата продолжува да оди сјајно, додека наеднаш избувне крах.

Карл Маркс, Капиталот, том III, Скопје: Мисла, 1976, 449-450.

Пари

„Видната глупост која сите разновидни заемни односи на луѓето ги сведува на еден однос на употребливост, оваа очигледно метафизичка апстракција произлегува од фактот што во модерното граѓанско општество сите односи практично се подведуваат под еден апстрактен паричен и трговски однос.“ 

(„Немачка идеологија“, II, стр. 133, Белград, 1964)

„Како таква сила што изопачува, парите истапуваат потоа и наспроти индивидот и наспроти општествените и слични врски што претендираат на улогата и значењето на самостојни сушности. Тие ја претвораат верноста во неверност, љубовта во омраза, омразата во љубов, добродетелта во порок, порокот во добродетел, робот во господар, господарот во роб, глупоста во разумност, разумноста во глупост.“

(Economic and Philosophic Manuscripts of 1844, The Power of Money in Bourgeois Society)

„Кој може да купи храброст, тој е храбар, иако е страшливец. Бидејќи парите се разменуваат не само за некакво определено својство, за определено нешто или определени суштински сили на човекот, туку за сиот човечки и природен предметен свет, тогаш од гледна точка на нивниот сопственик тие го разменуваат секое својство и секој предмет за секое друго својство или предмет дури и такви што му противречат на разменувањето. Парите го остваруваат збратимувањето на невозможностите.“

(Economic and Philosophic Manuscripts of 1844)

Бидејќи парите се општ еквивалент, општа куповна моќ се‘ може да се купи, се‘ може да се претвори во пари. Но тоа може да се претвори во пари само така што се алиенира така што поседникот да го отуѓи. Затоа се‘ е отуѓиво или безразлично за индивидуата, нејзе надворешно. Таканаречените неотуѓиви, вечни поседи и соодветните неподвижни, цврсти односи на сопственоста се уриваат пред парите.

Понатаму, бидејќи самите пари постојат само во циркулацијата, а се разменуваат за уживање итн. - за вредности кои сите можат да се сведат најпосле на чисто индивидуални уживања - се‘ има вредност само дотолку доколку бидува за индивидуата. Со тоа се укинува самостојната вредност на стварите, освен онаа што постои во нивното голо битие за друго, во нивната релативност, разменливост, се укинува апсолутната вредност на сите ствари и односи.

Се‘ му се жртвува на егоистичкото уживање. Зашто, како што се‘ може да се алиенира за пари, се‘ исто така може да се добие за пари. Се‘ може да се има за ,,готови пари‘‘ кои самите како нешто што егзистира надворешно, од индивидуата треба да се грабнат со измама, со сила итн.

Се‘ е, значи, присвоиво од сите, а од случајот зависи што индивидуата може или не може да присвои, зашто тоа зависи од парите во неговиот посед. Со тоа индивидуата е поставена по себе како господар на се‘.

Нема никакви апсолутни вредности, зашто на парите вредноста како таква им е релативна. Нема ништо неотуѓиво, зашто е се‘ отуѓиво за пари. Нема ништо повисоко, свето итн., зашто се‘ може да се присвои за пари.

,,Res sacrae‘‘* и ,,religiosae‘‘**, што не можат да бидат ,,in nullius bonis, nec aestimationem recipere, nec obligari alienarique posse‘‘*** што се земени од ,,commercio hominum‘‘**** не егзистираат пред парите - како што се пред Бога сите еднакви. Интересно е тоа што римската црква во средниот век самата била главен пропагатор на парите.

     * ,,свети предмети‘‘

     ** ,,религиозни‘‘

     *** ,,во ничиј посед, ниту да се проценат, ниту да се заложат, ниту да се отуѓат‘‘

     **** ,,човечката трговија‘‘

Забелешка: текстов е превземен од Марксовата ,,Основи на критиката на политичката економија‘‘.

Организација на трудот

Организација на трудот

„Наместо поделба на трудот, која нужно се раѓа кај размената на разменски вредности, би постоела организација на трудот која би имала за последица учество на поединецот во заедничката потрошувачка... Во првиот случај (разменски вредности) општествениот карактер на производството се поставува post festum, дури со издигањето на производите во разменски вредности и размена на тие разменски вредности. Во вториот случај (размена на дејности), општествениот карактер на производството е претпоставен, а учеството во светот на производите, во потрошувачката, не е посредуван со размена на меѓусебно независни трудови или производи на трудот. Таа е посредувана со општествените услови на производството внатре во кои индивидуата делува...“

(МЕД, том 19, стр. 74)

Размена

„Размена којашто првобитно се случувала во производството (размена не би била размена на разменски вредности туку размена на дејности кои би биле одредени од заедничките потреби, заедничките цели) би вклучувала од самиот почеток учество на поединецот во заедничкиот свет на производите... Врз основа на разменската вредност трудот дури со размената се поставува како општ...“

(МЕД, том 19, стр. 73)

Универзален развој

„Слободна индивидуалност, заснована на универзалниот развој на индивидуата и на потчинување на нивната заедничка, општествена продуктивност како нивна заедничка моќ, е трет степен...“

(МЕД, том 19, стр. 63)

Штедење време во комунизам

„Кога се претпостави заедничко производство, нормално да одредувањето на времето останува битно. Што помалку време на општеството му треба да би произвело пченица, стока, итн., тоа повеќе време ќе добие за друго производство, материјално или духовно. Како и кај поедини индивидуи така и кај општеството сестраната развиеност, уживање и дејност зависат од штедењето на време, на тоа најпосле се сведува целокупната економија. Како што поединецот мора исправно да го распореди своето време да би во соодветни размери стекнал знаења или да би задоволил различни барања за своите дејности, така и општеството мора целисходно да го распореди своето време да би постигнало производство според своите целокупни потреби. Економизирање со времето како и планска расподелба на работното време на различни гранки на производството останува, ... прв економски закон врз основа на заедничкото производство. Тој дури постанува закон во многу повисок степен. Но, тоа е сепак битно поразлично од мерењето со разменски вредности (на трудот или производите на трудот) со работно време. Работењето на поединецот во иста гранка на трудот и различните видови на работа се само различни квантитативно но и не квалитативно што претпоставува само квантитативна разлика на стварите, истоветност на нивните квалитети. Значи, квантитативно мерење на трудовите претпоставува еднородност, истоветност на нивните квалитети.“

(МЕД, том 19, стр. 74-75)

„Кога сите би морале да работат, би отпаднала спротивноста меѓу претераното работење и безделничење – и тоа секако би било консеквенција на тоа што капиталот би престанал да постои, што производот не би давал повеќе право на туѓ вишок на труд – и ако освен тоа се земе во вид развојот на производствените сили, како што капиталот ги создал, тоа потребниот општествен вишок ќе се произведе за 6 часа, повеќе отколку сега за 12 часа, и воедно сите работници би имале 6 часа „време со кое располагаат“, ќе имаат вистинско богатство; време кое нема да биде апсорбирано со непосредно производствен труд, туку ќе им останува слободно за уживање, за разонода, така што тоа дава простор за слободна дејност и развој. Времето е простор за развој на способностите. Знаеме дека економистите дури и ропската работа на наемните работници ја правдаат со тоа што таа создава разонода, слободно време за други, за другиот дел од општеството – а со тоа и за самото општество на наемни работници. Кога капиталот би престанал, тие би работеле само 6 часа, а безделничарите би морале да работат исто толку. Материјалното богатство за сите би било со тоа намалено на ниво на работниците. Но, сите би имале слободно време за развој.“ 

(МЕД, том 26. Београд: Просвета, 1972, 184-199.)

Труд – работа

„Работата е движење и времето е нејзина природна мерка.“

(МЕД, том 19, стр. 99)

Производствен и непроизводствен труд

„Модерните економисти постанале такви сикофанти да сакаат на капиталистот да му продадат дека производствен труд е и тоа кога некој му ги чисти вошките или му го глади курот, бидејќи ова последното ќе му ја направи неговата тапа глава (block head) идниот ден порасположена за работилницата.“

(МЕД, том 19, стр. 154)

„Сите членови на општеството, кои не фигурираат непосредно во препроизводството, со труд или без него, можат својот дел од годишното стоковно производство – значи нивните средства за потрошувачка – во прва рака да ги добијат само од рацете на класите, на кои производот им иде од прва рака – од производните работници, индустриските капиталисти и земјосопствениците. До колку се нивните доходи материјално изведени од наемнината (на производните работници), од профитот и земјишната рента, и поради тоа се појавуваат спроти оние оригиналните како изведени. Сепак, од друга страна, оние што ги примаат овие доходи изведени во оваа смисла, ги примаат со својата општествена функција како крал, поп, професор, проститутка, наемен војник итн., и тие можат, значи, своите функции да ги сметаат како оригинален извор на своите доходи… Овие момци се појавуваат како купувачи спроти индустрискиот капиталист, и до толку како посребрувачи на неговата стока; и тие во соодветен размер ги фрлаат ,,парите‘‘ во циркулацијата, а индустрискиот капиталист ги добива од нив. При што постојано се заборава, од кој извор тие првобитно ги добиле и постојано пак сè одново ги добиваат“ (Маркс, Капиталот).

„Времето е простор за развој на човекот. Човек кој не располага со слободно време, чијшто цел живот, не земајќи ги во обѕир чисто физичките прекини потребни за спиење, исхрана, итн., е зафатен со работа за капиталистот, таков човек е на пониско ниво од запрежен добиток.“

(МЕД, том 27, стр. 118)

Жени

„Жените треба строго да се исклучат од секаква ноќна работа како и од секоја врста работа којашто е опасна за нежниот женски организам и го изложува телото на отровни или други штетни материјали.“

(МЕД, том 27, стр. 156-58)

Деца и младинци

„Правата на децата и младинците мора да се заштитат. Тие не се во состојба да истапуваат во свое име. Затоа е должност на општеството да се заложи за нив.“

(МЕД, том 27, стр. 157-58)

Продуктивност на трудот

„Производната сила на трудот заправо со индустриската револуција постигна такво ниво да за првпат откако постојат луѓето постанало можно да со разумна распределба на трудот на сите, се произведе не само онолку колку што е доволно за обилна потрошувачка за сите членови на општеството и стварање на обилен резервен фонд, туку и на секој поединец да му се остави доволно слободно време, да би она што навистина вреди во историската наследена култура – уметност, науки, форми на однесување, итн. – биде не само одржувано туку и од монопол на владеечките класи да биде претворено во заедничко добро на целото општество и да биде понатаму развивано... Штом производната сила на трудот се развила до тој степен, се губи секаков изговор за постоење на некоја владејачка класа. Последниот изговор со кој се бранети класните разлики беше секогаш дека мора да постои класа која не мора да се занимава со производство на своето секојдневно одржување за да ѝ остане повеќе време за да го врши умствениот труд за општеството. На ова дрдорење кое досега имаше свое историско оправдување, индустриската револуција во последните сто години еднаш засекогаш му ги отсече корењата. Постоењето на владеечки класи постанува секој ден сè повеќе и повеќе препрека за развојот на индустриските производни сили, а исто така на силите на науката, уметноста и посебно на културните форми на постапување. Поголеми простаци од нашите современи буржуи никогаш не постоеле.“

(МЕД, том 29, стр. 185)

Реформа

„Таа ниту создава нешто ново ниту отклонува нешто старо. Таа има за цел да го сочува стариот систем, давајќи му порационален облик и учејќи го на поубаво постапување.“

(МЕД, том 12, стр. 43)

68. „Претварање на личните сили (односи) во предметни по пат на поделба на трудот не може да се укине на тој начин што човек ќе си ја исфрли од главата мислата за тоа, туку само така што индивидуите повторно на себе ги потчинуваат тие предметни сили и ја укинуваат поделбата на трудот...“

(МЕД, том 6, стр. 58)[1]

„Поделбата на трудот ни го дава веднаш и првиот пример за тоа дека – се‘ додека луѓето се наоѓаат во општество кое поникнало природно, значи, додека постои расцеп меѓу посебниот и заедничкиот интерес и, според тоа, додека активноста не се дели по лична волја туку по природен пат, сопственото дело на човекот станува за него туѓа сила која стои наспроти него, која го подјармува наместо тој да владее со неа.“ 

(Маркс-Енгелс, Немачка идеологија, оддел I, Фојербах, Дела, том 6, стр. 32-33, Белград, 1974)

---

[1] Ова да се поврзе со 33-та и 34-та страница во том 6 каде што се зборува во таа смисла.

Општество

Меѓучовечки односи

„Синот го пријавил таткото на англиската полиција за награда од 50 фунти стерлинзи.“

(МЕД, том 15, стр. 541)

„Првата премиса на целата човечка историја е, се разбира, постоењето на живи човечки индивидуи. Така, првиот факт што треба да се утврди е физичката организација на овие лица и нивната последователна врска со остатокот на природата.“

Volume I; Part 1; "Feuerbach. Opposition of the Materialist and Idealist Outlook"; Section A, "Idealism and Materialism".

„Безбедноста е највисокиот социјален концепт на граѓанското општество, концептот на полицијата, изразувајќи го фактот дека целото општество постои само со цел да се гарантира на секој од неговите членови зачувувањето на неговата личност, неговите права и неговиот имот. Во оваа смисла Хегел го нарекува граѓанското општество „состојба на потреба и разум“. Концептот на безбедност не го крева граѓанското општество над неговиот егоизам. Напротив, безбедноста е осигурување на егоизмот.“

On The Jewish Question 1844

Развој на поединецот и општеството

„Далеку од настојувањето на формираат општество, луѓето сепак, дозволиле општеството да се развие, затоа што постојано сакале да се развиваат како поединци, и заради тоа само во општеството и низ општеството успеале сами да се развијат...“

(МЕД, том 6, стр. 171)

Моралот на малограѓанинот

„Стар морал на малограѓанинот е да светот е најубаво уреден кога секој се труди да сам дотера што подалеку може а за се’ останато не се грижи на најмалку за текот на светот...“

(МЕД, том 6, стр. 56)

Сестран развој на поединецот

„Без заедницата и со неа условениот развој на поединецот не е можно да се укине (отуѓувањето). Teк во заедницата постојат за секоја индивидуа средства со помош на кои може сестрано да ги развива своите способности; значи, тек во заедницата е можна лична слобода. Во досегашните сурогати на заедници, во државата, итн. личната слобода постоела само за оние луѓе кои се развивале во условите на владејачката класа и само доколку тие биле индивидуи на таа класа...“

(МЕД, том 6, стр. 58-59)[1]

„Јас не мислам како Рикардо дека нето-приходот е Молох, на кого мораат да се жртвуваат цели популации, ниту сум истомисленик на Сисмонди, кој во својата хипохондрична филантропија со сила би ги сочувал надживеаните методи во земјоделството и би ја прогонил науката од индустријата, како што Платон ги протера поетите од својата република. Општеството поминува низ тиха револуција, на која луѓето мораат да се покорат и која за луѓето повеќе не води сметка како кога земјотресот ги руши куќите. Класите и расите кои се преслаби да ги владеат новите услови на живот мораат да пропаднат. А има ли нешто подетинесто, пократковидно од сфаќањето на тие економисти, кои најсериозно веруваат дека таа несреќна транзициска состојба значи само прилагодување на општеството врз присвојувачките склоности на капиталистите и земјопоседниците и финансиските магнати? Во Велика Британија тој процес е најочигледен. Примената на модерната наука во производството ги чисти селата од нивното население, но концентрира луѓе во индустриските градови.“

(Маркс, „Присилна емиграција – Kossuth и Mazzini – Прашањето на бегалците – Изборна корупција во Англија – G. Cobden“ напишана на 4 април 1853)

„Тие различни услови, кои од почетокот се јавуваат како услови на самодејност, а подоцна како нејзини окови, во целиот историски развој прават низ поврзани облици на општење, чија поврзаност се состои во тоа што на местото на поранешните облици на општење, кои постанале оков, се ставаат нови, кои соодветствуваат на поразвиените производни сили, а со тоа и на попрогресивниот начин на самодејности на индивидуите, облици кои од своја страна пак постануваат оков и тогаш бидуваат заменети со други облици...“

(МЕД, том 6, стр. 62)

„Бидејќи напредувањето на овој развој се одликува со својата природна поникнатост, т.е. не е потчинет на некој целокупен план на слободно здружени индивидуи, тоа потекнува од разни места, племиња, нации, гранки на дејност итн., од кои на почетокот секој се развива независно од другите и дури малку по малку стапува во врска со другите. Затоа овој развој напреднува многу полека; разни степени и интереси никогаш не се совладуваат во потполност, туку се потчинуваат на победничкиот интерес и по него уште со векови се влечкаат како опашка. Оттука следи дека дури и во една поедина нација индивидуите без обѕир на своите имотни односи имаат сосема свој различен развој и, еден поранешен интерес чија својствена форма на општење е веќе притеснета од формата која одговара на подоцниот интерес, уште долго останува во посед на извесна традиционална моќ во привидната заедница која се осамостоила кон индивидуите (државата, правото), извесна моќ која во краен случај има да се отфрли само со револуција. Со ова се објаснува исто така зошто во односот на поедини точки кои дозволуваат поширок опфат, може понекогаш да изгледа дека свеста понатаму се пробила отколку емпириските односи на истото време, така да во борбите на некоја подоцнежна борба може да се потпре на поранешните теоретичари како авторитети.“

(МЕД, том 6, стр. 62)

Граѓанско општество

„Поимот граѓанско општество се појавил во 18-ти век кога односите на сопственост веќе се извлекле од античкото и средновековното заедништво. Граѓанското општество како такво се развива дури паралелно со буржоазијата; меѓутоа, со тоа исто име секогаш е нарекувано општествената организација која се развила непосредно од производството и општењето и кои во секое време преставувале основа на државата и останале идејна надградба.“

(МЕД, том 6, стр. 68)

Односот на државата и правото кон приватната сопственост

„Државата не е ништо друго туку облик на организација кој буржоазијата како кон надвор така и кон внатре нужно на себе го дава со цел на взаемна гаранција на својата сопственост и своите интереси.“

(МЕД, том 6, стр. 68)[2]

Сестрана оствареност

„Сестраната оствареност на индивидуата престанува да се истакнува како идеал, како повик итн., дури тогаш кога секое поттикнување, кое настроеноста на индивидуата ја покренуваат на вистински развој ќе биде земено под контрола на индивидуите, како што тоа го сакаат комунистите...“

(МЕД, том 6, стр. 235)

Лажниот сјај на граѓанското општество

Ние сега знаеме дека ова царство на разумот не беше ништо друго освен идеализираното царство на буржуазијата; дека вечната правда го најде своето остварување во буржуаското судство; дека еднаквоста се сведе на буржуаска еднаквост пред законот; дека како едно од најбитните човечки права беше прогласена – буржуаската сопственост; и дека државата на разумот, општествениот договор на Жан Жак Русо, се оствари и можеше да се оствари само како буржуаска демократска република.

Француските просветители од XVIII век како Волтер, Дидро, Ламетри, Холбах и Русо, што ја подготвуваа духовно Големата Француска буржуаска револуција, се повикуваа на разумот како на единствен судија за се што постоеше. Требаше да биде создадена разумна држава, разумно општество, а да биде безмилосно отстрането се што му противречи на вечниот разум. Исто така, видовме дека овој вечен разум беше всушност само идеализираниот разум на средниот граѓанин, што токму тогаш се развиваше во буржуј то ест капиталист. И кога Големата Француска револуција го оствари ова разумно општество и оваа разумна држава, се покажа дека новите установи, колку и да беа разумни во споредба со поранешните поредоци (робовладетелскиот и феудалниот), никако не беа апсолутно разумни. Државата на разумот претрпе потполн слом. Русоовиот општествен договор се оствари во периодот на Владеењето на јакобинскиот терор од кој буржуазијата, што ја загуби вербата во својата сопствена политичка способност, побара засолнување прво во корупцијата на Директориумот, а потоа заштита од Наполеоновиот деспотизам. Ветениот вечен мир се претвори во бескрајна освојувачка војна. Ни општеството на разумот не мина подобро. Наместо спротивноста меѓу богатиот и бедниот да се разреши во општа благосостојба, таа се заостри поради укинувањето на еснафските и други привилегии, што ја премостуваа таа спротивност, и на црковните добротворни установи, што ја ублажуваа; сега остварената ,,слобода на сопственоста‘‘ од феудалните окови се покажа за ситниот буржуј и за ситниот селанец како слобода да можат таа мала сопственост што беше притисната од надмоќната конкуренција на крупниот капитал и на големопоседот да им ја продаваат токму на тие големи господа, и така таа ,,слобода на сопственоста‘‘ се претвори за ситниот граѓанин и за ситниот селанец во слобода од сопственоста. Процутот на индустријата врз капиталистичка основа направи сиромаштијата и бедата на работните маси да биде животен услов на општеството. Плаќањето во готово, според зборовите на Карлајл, стануваше се повеќе единствен сврзувачки елемент на општеството. Бројот на престапите растеше од година на година. Доколку феудалните пороци, што порано без страв се вршеа сред бел ден, ако навистина не беа уништени, беа барем привремено потиснати во позадината, сега пак дотолку побујно расцутија буржуаските пороци на кои порано луѓето им се оддаваа скришум. Трговијата се повеќе и повеќе се претвораше во измама. ,,Братството‘‘ на револуционерната буржуаската парола се остваруваше во малтретирањата и зависта на конкурентската борба. Наместо насилното угнетување дојде корупцијата, наместо мечот што беше главниот лост на општествената моќ, дојдоа парите. Правото на првата ноќ премина од рацете на феудалните господари во рацете на буржуаските фабриканти. Проституцијата се рашири во досега нечуени размери. Самиот брак остана како и порано законски признаена форма, официјална маска на проституцијата, а покрај тоа богато се дополнуваше со браколомството. Накусо, општествените и политичките установи што ги создаде ,,победата на разумот‘‘, во споредба со блескавите ветувања на просветителите, се покажаа како карикатури што горко разочаруваат.

(Фридрих Енгелс, Развитокот на социјализмот од утопија до наука, I Утопискиот социјализам)

---

[1] Целиот овој пасус треба да се земе интегрално.

[2] Пролетаријатот притоа упорно ‘и помага на буржоазијата. Мора така да биде кога цел 20 век му предаваа ленинизам наместо марксизам кој пак сега неосновано е исфрлен од системот на науки. Од тоа се гледа колку се глупави сите општествени дејци од општествените „науки“.