Класи

Марксовата дефиниција за класата

„Доколку милиони семејства живеат под економски услови на егзистенција кои нивниот начин на живот, нивните интереси и нивното образование го одделуваат од начинот на живот, од интересите и образованието на други класи и ним непријателски им ги спротивставуваат, дотолку тие претставуваат класа.“

(Маркс – Енгелс, Изабрана дела, том I, стр. 308)

Во капитализмот и кај работниците владеат капиталистички идеи

„Во рамките на општествена состојба во која владее капиталистичкото производство и кај некапиталистичките производители владеат капиталистички претстави. Во својот последен роман „Селани“, Балзак, кој воопшто е забележлив со своето длабоко размислување на реалните односи, успешно прикажува како малиот селанец, за да ја зачува наклонетоста на својот лихвар, бесплатно му врши различни работи и си мисли дека со тоа не му подарува ништо, зашто неговиот сопствен труд не му причинува никакви расходи во готово. Така лихварот од своја страна со едно мавање отепува две муви. Заштедува трошоци во готово за наемнина и селанецот, кој поради тоа не може да ги обработи своите нивје, сѐ повеќе го упропастува, и сѐ подлабоко го заплеткува во лихварската пајажина.“

(Карл Маркс, Капиталот, том трети, Мисла, Скопје, 1976, стр.38)

Формирањето на класите во неминовна врска со производството

„Сите досегашни никулци на формирањето на класи сè уште биле исклучиво во врска со производството; тие ги делеле луѓето што учествуваат во производството на оние што раководат и оние што извршуваат, или пак на производители од повисок и понизок ред. Овде првпат се јавува класата (тука Енгелс мисли на појавата на трговскиот слој во рамките на робовладетелската класа) која, не земајќи никакво учество во производството, го освојува раководењето со производството во целина и економски ги потчинува производителите.“

(Маркс – Енгелс, Изабрана дела, II, стр. 304, Култура, Београд, 1950)

„Материјалистичкото сфаќање на историјата тргнува од поставката дека производството, а освен производството и размената на неговите производи, е основа на секој општествен поредок; дека во секое историски определено општество распределбата на производите, а со неа и социјалното групирање во класи и сталежи зависи од тоа што и како се произведува и како се врши размената на произведеното.“

(Маркс – Енгелс, Изабрана дела, том II, стр. 126)

„Капиталистот не е капиталист затоа што управува со индустријата, туку станува индустриски заповедник затоа што е капиталист.“

(К. Маркс, Капиталот, том први, стр. 280)

Неопходни и излишни класи

Откога класите постојат, никогаш општеството не можело без работничката класа. Името, општествениот статус на таа класа се смени; кметот го зазеде местото на робот, за да биде ослободен од слободниот работник – ослободен од кметство, но исто така и ослободен од какви било земни добра произведени со негов сопствен труд. Но, јасно е: какви и да се промените што се случуваат во високите, непродуктивни редови на општеството, општеството не може да живее без класата на производители. Оваа класа е неопходна во сите околности – иако мора да дојде време, кога веќе нема да биде класа, кога ќе го опфати целото општество.

Oпуштен и главно површен надзор е ... единствената функција која преостанала за сопствениците на претпријатието. ...Во стварноста на капиталистичките сопственици на овие огромни претпријатија не им останало ништо друго што да работат, освен да добиваат пари од полугодишните дивидендни налози. Општествената функција на капиталистот ... префрлена на платените слуги; но тој продолжува да присвојува, преку своите дивиденди, плата за функцијата која престанал да ја извршува. Но, уште една функција му преостанала на капиталистот, која со обемот на големите обврски го принудила да се „повлече“ од нивно менаџирање. А оваа функција е да шпекулира со своите акции на берза. Наместо да се занимава со нешто подобро, нашите „пензионирани“, а во стварноста заменети капиталисти, се коцкаат до мила волја во овој храм на Мамон. Тие одат таму со свесна намера да стрпат во џеб пари за кои се преправаат дека ги заработиле; иако, тие кажуваат, дека потеклото на сиот имот е трудот и штедењето – потеклото можеби, но сигурно не и крајот.

...Капиталистот не може повеќе да ги третира своите профити како „плата за надгледување“, бидејќи не надгледува ништо.

"The Labour Standard", No. 14, August 6, 1881

Производствен и непроизводствен труд

„Заменување на производот во неговата природна и економскa смисла; на тој начин и крадачот е продуктивен работник, бидејќи тој посредно произведува книги за кривичното право (тоа размислување е барем толку точно колку и наречувањето на судијата дека е продуктивен работник затоа што тој штити од кражби).“

(МЕД, том 19, стр. 153-54)

„Модерните економисти постанале такви сикофанти да сакаат на капиталистот да му продадат дека производствен труд е и тоа кога некој му ги чисти вошките или му го глади курот, бидејќи ова последното ќе му ја направи неговата тапа глава (block head) идниот ден порасположена за работилницата.“

(МЕД, том 19, стр. 154)

„Затоа е сосема точно – но воедно и карактеристично – за соодветните економисти, на пример, работниците за изработка на луксузни предмети, да се производствени работници иако гиздавците кои такви предмети трошат децидно се осудуваат како непродуктивни расипници. Факт е дека тие работници, навистина, се продуктивни доколку го зголемуваат капиталот на својот газда, но се непродуктивни со обѕир на материјалните резултати на својот труд. Всушност, тој >>продуктивен<< работник заправо е толку заинтересиран за гомнаријата што мора да ја изработува, колку и самиот капиталист кој мора да го вработува и на кој исто така не му е гајле за тие трици. Но, поточно земено, всушност се покажува дека правата дефиниција на производствен работник се состои во ова: тоа е човек на кој му е потребно и кој бара само онолку колку е неопходно да се оспособи да на својот капиталист му донесува најголема можна корист. Сите тие бесмислици...“

(МЕД, том 19, стр. 164)

„Од курвата до Папата има маса таков џган. (Работата на слугите...), тука спаѓа и чесниот и >>работниот<< лумпенпролетаријат...“

„И златарските работници на Париз припаѓаат на стариот џган а да не се свесни за тоа.“

(МЕД, том 38, стр. 489)

Земјосопственик во капиталист

„На стариот земјосопственик, ако е богат не му треба капиталист да би постанал модерен земјосопственик.“

(МЕД, том 19, стр. 157)

Наемен работник – роб

„Робот прима постојана и одредена количина средства за свое издржување, додека наемниот работник не прима... Ако работникот би се помирил со тоа да волјата, диктатите на капиталистот ги прима како некој вечен економски закон, тој би морал да ја дели сета беда на робот, но без она обезбедување на опстанокот којшто го има робот.“

(МЕД, том 27, стр. 120)

Олигархија

„Овековечување на олигархијата се постигнува на тој начин што таа од време на време ја испушта власта од една своја рака да би ја дочекала во својата друга рака.“

(МЕД, том 14, стр. 305)

„Вкупниот број на лица (вбројувајќи го и управниот персонал) вработени во фабриките на Обединетото Кралство изнесувал само 775 534, додека бројот на женската послуга само во Англија изнесувал 1 000 000. Прекрасно уредување во кое фабричката девојка мора 12 часови да се поти во фабриката, да би господарот на фабриката можел со делот на нејзиниот неплатен труд да ја прими во негова лична служба нејзината сестра како слугинка, брат ѝ како слуга, а нејзиниот роднина во војска или полиција.“

(МЕД, том 24, стр. 137)[1]

Филозофот како рецидив на отуѓениот свет

„Филозофот, кој е самиот апстрактна форма на отуѓен човек, се поставува како мерка на отуѓениот свет.“

(Economic and Philosophical Manuscripts, Third Manuscript, Private Property and Labor)

Непроизводноста на филозофијата

„Големиот успех на Фојербах е: (1) Доказот дека филозофијата е ништо друго освен религија претставена во мислата и објаснета од мислата, односно, друга форма и начин на постоење на отуѓувањето на суштината на човекот; оттука подеднакво да се осуди; (2) Воспоставување на вистински материјализам и реална наука, со тоа што општествениот однос на „човек до човек“ го постави како основен принцип на теоријата; (3) Неговото спротивставување на негацијата на негацијата, којашто тврди дека е апсолутна позитивност, самоодржлива позитивност, позитивно заснована врз себе.“

(Critique of the Hegelian Dialectic and Philosophy as a Whole, p. 64)

„За секоја нова класа која се става на местото на таа што владеела пред неа, е принудена, само за да ја спроведе својата цел, да ги претставува своите интереси како заеднички интерес на сите членови на општеството, односно, да ги претставува како единствени рационални, универзално валидни интереси. Класата што изведува револуција се појавува уште од самиот почеток, само затоа што е против одредена класа, не како класа, туку како претставник на целото општество; таа се појавува како масивна целина на општеството што се соочува со една владејачка класа.“

(The German Ideology, "Concerning the production of Consciousness")

„Ние не сакаме учество на средната класа.“

(Interview with Karl Marx, head of L'Internationale By R. Landor, New York World, 18 July 1871, reprinted Woodhull & Claflin's Weekly, 12 August 1871)

„Историјата на секое досегашно општество е историја на класните борби. Слободниот човек и робот, патрицијот и плебеецот, баронот и крепосниот селанец, цеховскиот мајстор и калфата, накусо – угнетувачот и угнетениот, стоеле еден наспрема друг во постојана спротивност, воделе непрекината, ту скриена, ту отворена борба, борба која секогаш завршувала со револуционерна преобразба на целото општество или со заедничка пропаст на класите што се бореле.“

(Маркс и Енгелс, Манифест на комунистичката партија, 1848 год.)

„Што се однесува до мене, мене не ми припаѓа ниту заслугата дека јас сум го открил постоењето на класите во современото општество, ниту пак дека сум ја открил нивната меѓусебна борба. Буржоаските историчари одамна пред мене го изложија историскиот развиток на таа борба меѓу класите, а буржоаските економисти — економската анатомија на класите. Новото што јас го направив се состои во доказот на следново: 1) дека постоењето на класите е сврзано со определени, историски фази од развитокот па производството (historische Entwicklungsphasen der Production); 2) дека класната борба неизбежно води кон диктатура на пролетаријатот; 3) дека таа диктатура претставува само премин кон уништувањето на секакви класи и кон општество без класи.“

(Маркс, Писмо до Вајдемаер, 1852 год.)

„Следното прашање на кое треба да се одговори е: што сочинува некоја класа? Одговорот се добива сам од себе од одговорот на едно друго прашање: што прави наемните работници, капиталистите, сопствениците на земјата да образуваат три големи општествени класи? На прв поглед тоа е истоста на доходите и на изворите од доходите. Тоа се три големи општествени групи, чии компоненти, индивидуите што нив ги образуваат, живеат соодветно од наемнина, профит и земјишна рента, од исползувањето на нивната работна сила, нивниот капитал и нивната земјишна сопственост.“

(Маркс, Капиталот, том 3, 1894 год.)

„Сите членови на општеството, кои не фигурираат непосредно во препроизводството, со труд или без него, можат својот дел од годишното стоковно производство – значи нивните средства за потрошувачка – во прва рака да ги добијат само од рацете на класите, на кои производот им иде од прва рака – од производните работници, индустриските капиталисти и земјосопствениците. До колку се нивните доходи материјално изведени од наемнината (на производните работници), од профитот и земјишната рента, и поради тоа се појавуваат спроти оние оригиналните како изведени. Сепак, од друга страна, оние што ги примаат овие доходи изведени во оваа смисла, ги примаат со својата општествена функција како крал, поп, професор, проститутка, наемен војник итн., и тие можат, значи, своите функции да ги сметаат како оригинален извор на своите доходи… Овие момци се појавуваат како купувачи спроти индустрискиот капиталист, и до толку како посребрувачи на неговата стока; и тие во соодветен размер ги фрлаат ,,парите“ во циркулацијата, а индустрискиот капиталист ги добива од нив. При што постојано се заборава, од кој извор тие првобитно ги добиле и постојано пак сè одново ги добиваат.“

(Маркс, Капиталот, том 2, 1885 год.)

„Под буржоазија се подразбира класата на модерни капиталисти, сопственици на средства за општествено производство и вработувачи на наемен труд. Под пролетаријат, класата на модерни наемни работници кои, немајќи свои средства за производство, се принудени да ја продаваат својата работна сила за да живеат.“

(Маркс и Енгелс, Манифест на комунистичката партија, 1848 год.)

„Врз разните облици на сопственоста, врз социјалните услови на егзистенцијата, се издига целата надградба на различни и особени чувства на илузии, начини на мислење и гледање на животот. Неа ја создава и оформува целата класа од својата материјална подлога и соодветните општествени односи.“

(Маркс, Осумнаесеттиот бример на Луј Бонапарта, 1852 год.)

„Во онаа мера во која се развива капиталот, во иста мера се развива и пролетаријатот, класа на модерни работници кои живеат само дотогаш додека наоѓаат работа, а наоѓаат работа само дотогаш додека нивниот труд го наголемува капиталот.“

(Маркс)

„Трудот произведува чудесни дела за богатите, но разголување за работникот.“

(Маркс)

„Бидејќи одвојувањето од секоја човечност практично е завршено во изградениот пролетаријат, бидејќи во животните услови на пролетаријатот сите животни услови на денешното општество се збиени во својот најнечовечки врв, бидејќи човекот во него се загубил самиот себеси, но истовремено не само што добил свест за оваа загуба, туку и непосредно е принуден на бунт против оваа нечовечност, принуден нужно, затоа пролетаријатот може и мора да се ослободи самиот себеси. Но, тој не може да се ослободи самиот себеси ако не ги укине своите сопствени животни услови, а да не ги укине сите нечовечки животни услови на денешното општество кои се збиени во неговата ситуација. Тој не минува попусто низ суровата но прекалувачка школа на трудот. Не се работи за тоа што во дадениот момент замислува како своја цел, овој или оној пролетер или дури целиот пролетаријат. Се работи за тоа што тој всушност е, а што сообразно на своето битие ќе биде историски принуден да направи. Неговата цел и неговата историска акција се предназначени јасно, неизменливо во неговата сопствена животна ситуација, како и во целата организација на денешното граѓанско општество.“

(Маркс и Енгелс, Светото семејство, 1845 год.)

„Буржоазијата го симна светечкиот ореол од сите дотогаш достоинствени професии, на кои се гледаше со страхопочит. Таа ги претвори во свои платени наемни работници лекарот, правникот, свештеникот, поетот и научникот.“

(Маркс и Енгелс)

„Крупната индустрија доведува на едно место голема маса луѓе кои меѓу себе не се познаваат. Конкуренцијата ги раздвојува нивните интереси.“

(Маркс, Бедата на филозофијата, 1847 год.)

„Дури и еднаквоста на надниците, таква каква што бара Прудон, само го претвора односот на сегашните работници кон својот труд во однос на сите луѓе кон трудот. Општеството тогаш се сфаќа како апстрактен капиталист. Надницата е непосредна последица на отуѓениот труд, а отуѓениот труд е непосредна причина на приватната сопственост. Според тоа, со отпаѓањето на приватната сопственост отпаѓа и наемнината.“

(Маркс, Економско-Филозофски ракописи, 1844 год.)

„Зголемувањето на надниците доведува до исцрпеност на работниците. Колку што повеќе тие сакаат да заслужат, толку повеќе мораат да го жртвуваат своето време и, потполно да се одрекуваат од секоја слобода, извршувајќи ропски труд во служба на лакомоста. При тоа тие го скратуваат својот живот. Тоа скратување на траењето на нивните животи е поволна околност за работничката класа во целина, бидејќи на тој начин секогаш има потреба од нова понуда. Таа класа мора секогаш да жртвува дел од себе за да сосема не би пропаднала.“

(Маркс, Економско-Филозофски ракописи)

„Насилното повишување на надницата би било само подобро плаќање на роб, но тоа нема да придонесе ни за работникот ни за трудот нивно човечко одредување и достоинство.“

(Маркс, Економско-Филозофски ракописи)

„Бидејќи едно општество, според Смит, не е среќно доколку повеќемината трпат, а бидејќи најбогатата состојба на општеството води до тоа патење на повеќемината и дека националната економија (воопшто општеството на приватниот интерес) води кон таа најбогата состојба, излегува дека несреќата на општеството е цел на националната економија.“

(Маркс, Економско-Филозофски ракописи)

„Да земеме сега едно општество во кое богатството расте. Оваа состојба за работникот е единствено поволна. Овде настанува конкуренција меѓу капиталистите. Побарувачката за работниците ја надминува нивната понуда. Меѓутоа: Повишувањето на надниците доведува до исцрпување на работниците. Доколку посакуваат повеќе да заслужат, дотолку мораат повеќе да жртвуваат од своето време и потполно да се одречат од секаква слобода, извршувајќи робовски труд во служба на лакомоста. Притоа тие го скратуваат својот живот. Тоа скратување на траењето на нивниот живот е поволна околност за работничката класа во целина, бидејќи на тој начин постанува нужна секогаш нова понуда. Таа класа мора секогаш да жртвува дел од себе за да не би сосема пропаднала.“

(Маркс, Економско-Филозофски ракописи)

Пролетер спроти буржуј

„Кога буржујот му приговара на пролетерот дека тој, пролетер, има човечка должност да работи 14 часа дневно, тогаш пролетерот има потполно право да му одговори со истиот јазик дека тој има задача пред тоа да го сруши целиот буржоаски режим.“

(МЕД, том 6, стр. 233)

„Само во името на општите права на општеството може една посебна класа да полага право на таа општа власт.“ 

(Маркс-Енгелс, Рани радови, стр. 83, Загреб, 1953)

---

[1] Во Хонг Конг има само 100 000 фабрички работници и 300 000 градежни работници наспроти 800 000 во финансии, еден милион во разни видови на трговска размена и над еден милион во јавна администрација. Ова е економија што во основа живее од вишокот произведен на кинеското копно.“ (Пол Кокшот)

Статистиката на Кокшот за големината на работничката класа во Хонг Конг наспроти големината на непродуктивниот сектор го потврди она што Маркс го кажа пред 156 години!

Лажен социјализам

„Во онаа (иста) мера во која стоковното производство, сообразно со своите внатрешни закони, се развива кон капиталистичко производство, во таа иста мера законите за сопственоста, својствени на стоковното производство, се преобратуваат во закони на капиталистичкото присвојување. Како да не ‘и се чудиме според тоа на итроумноста на Прудон, кој сака да ја укине капиталистичката сопственост со тоа што притоа ‘и ги противставува вечните закони на сопственоста на стоковното производство.“ 

(Капиталот, Том 1. Скопје: Мисла, 1975, стр. 516)

 

„Капиталот е нужно во исто време и капиталист, а идејата на некои социјалисти дека ни треба капитал, но не и капиталистите е сосема погрешна...“

(Маркс, Grundrisse, p.437) 

„Капиталистичкото стопанисување ... во својата сушност е приватно стопанство, дури и ако наместо одделниот капиталист истапува здружениот капиталист.“

(Маркс, Капиталот, том II, стр. 217, мак.изд.)

„...Во последно време, откога Бизмарк се фрли на подржавување, се појави еден вид на лажен социјализам – понекогаш дури се изродуваше во доброволно лакејство – кој секое подржавување, па дури и Бизмарковото, без неудобности го прогласува за социјалистичко. Кога државниот монопол на тутун би бил социјалистичка мерка, тогаш и Наполеон и Метерних би требало да ги вброиме во основачи на социјализам. Кога белгиската држава од сосема обични политички и финансиски причини сама ги градеше своите главни железнички пруги, кога Бизмарк без никакви економски потреби ги национализира главните железнички линии во Прусија, просто за да подобро ги припреми и искористи во воени цели, за да железничарите ги одгаи како владина гласачка машина, а пред сè за да себе си создаде нов извор на приходи, независно од одлуката на парламентот – тогаш тоа никако не беа социјалистички мерки, ни директно, ни индиректно, ни свесно, ни несвесно. Инаку и кралското претпријатие за поморска трговија, кралската фабрика за порцелан, па и четничките кројачи во војската би биле социјалистички установи, или дури, во 1830-тите години сосема сериозно од еден паметнаковиќ под Фридрих Вилијам III предлагаше подржавување – на борделите.“

(К. Маркс – Ф. Енгелс, Изабрана дела, том II, 1950, Култура, стр. 143-44.)

„Државата не е ништо друго, освен организација што си ја создава буржоаското општество за да ги зачува општите надворешни услови на капиталистичкиот начин на производство против самовласното мешање како на работниците така и на одделните капиталисти. Современата држава, каква и да е нејзината форма, е всушност капиталистичка машина, држава на капиталистите, идеален сеопшт капиталист. Колку повеќе производни сили презема во своја сопственост, толку повеќе станува вистински сеопшт капиталист, толку повеќе државјани експлоатира. Работниците остануваат наемни работници, пролетери. Капиталистичкиот однос не ce ликвидира, напротив, тој го достигнува својот врв.“

(Енгелс, Развитокот на социјализмот од утопија до наука)

„Правото на работниците на полн приход од трудот, то ест на секој поединечен работник на неговиот посебен приход од трудот, тоа право, во овој одреден облик, е само Прудоново учење. Потполно различен од него е барањето средствата за производство и производите да им припаднат на сите оние кои работат. Ова барање е комунистичко и тоа, како што Менгер открива на стр. 48, го надминува барањето под бр. 1, што Менгер го доведува во не мала неприлика. Затоа тој комунистите час мора да ги рангира под бр. 2, час основното право бр. 1 толку да го развлекува и врти додека не добие можност да ги нафрли комунистите таму. Ова се случува на стр. 7. Овде се претпоставува дека после укинувањето на стоковното производство тоа сепак и понатаму ќе постои. На господин Менгер му се чини сосема природно и во едно социјалистичко општество да се произведуваат разменски вредности, значи, стока за продавање, и дека и понатаму постои цена на трудот, дека, значи, и тогаш како и претходно работната сила се продава како стока. Единственото прашање за кое овде, според него, се работи е дали цената на трудот, која е историски наследена, со некое повишување се одржува и во социјалистичкото општество, или пак треба да дојде до „едно потполно ново одредување цена на трудот“. Последното, според негово мислење, уште повеќе би го потресело општеството отколку воведувањето социјалистички општествен поредок! Оваа збрка на поими е разбирлива, бидејќи нашиот научник на стр. 94 зборува за некоја социјалистичка теорија на вредноста, тој значи, по познат пример, вообразува дека Марксовата теорија на вредноста треба да даде мерило за расподелбата во идното општество. На стр. 56 дури се кажува дека полниот приход од трудот воопшто не е нешто одредено, бидејќи тој може да се пресмета според најмалку три различни мерила, и, конечно, на стр. 161, 162 сознаваме дека е тој „природен принцип на расподелба“ и дека би бил можен само во општество со заедничка сопственост, меѓутоа со индивидуално користење, значи во општество, кое денес, како конечна цел, не поставува ниеден единствен социјалист! Извонредно основно право! И извонреден филозоф на правото на работничката класа!“

(Маркс - Енгелс, Дела, том 32, „Просвета“, Белград 1978, стр. 400-417)

„Надницата е идентична со приватната сопственост, бидејќи системот на надницата, каде што производот, предметот на трудот го плаќа самиот труд, е само неминовна последица од отуѓувањето на трудот: во надницата и самиот труд истапува не како самоцел, туку како слуга на заработката. … Насилното повишување на надницата (без и да се зборува за сите други тешкотии, и за тоа дека таквото повишување како аномалија би можело да се запази исто така само насилно) не би било, како што произлегува тоа од погоре изнесеното, ништо повеќе освен подобро плаќање на робот и не би го извојувало за работникот, ни за трудот нивното човечко определување и достоинство. Дури и еднаквоста на надницата, што ја бара Прудон, би го имала само тој резултат, што би го претворила односот на денешниот работник спрема неговиот труд во однос на сите луѓе спрема трудот. Во тој случај општеството се замислува како апстрактен капиталист. Надницата е непосредна последица на отуѓениот труд, а отуѓениот труд е непосредна причина на приватната сопственост. Затоа со паѓањето на едната страна паѓа бездруго и другата.“ 

(Маркс, Економско-филозофски ракописи, 1844)

Капиталистички начин на производство

„Ниту еден капиталист нема да примени доброволно некој нов начин на производство, колку и да е попроизводен или колку и да ја зголеми нормата на вишокот на вредноста, ако тој ја смалува профитната норма. Но, секој таков нов начин на производство ги поевтинува стоките. Поради тоа, тој прво нив ги продава над нивната цена на производство, можеби и над нивната вредност. Тој си ја зема разликата, која постои меѓу трошоците на нивното производство и пазарните цени на другите стоки, кои се произведени со повисоки трошоци на производството. Тој може ова да го стори, зашто средното работно време кое е општествено потребно за производство на овие стоки е поголемо од работното време кое е потребно во новиот начин на производство. Процедурата на неговото производство е над општествената средна процедура. Но, конкуренцијата неа ја поопштува и ја потчинува под општиот закон. Со тоа настапува паѓањето на профитната норма – може најпрво во оваа сфера на производство, а потоа се израмнува и во другите – што е, значи, сосема независно од волјата на капиталистите.“ 

(Маркс, Капиталот, том трети, стр. 241, мак.изд.)

„Противречност на капиталистичкиот начин на производство: работниците како купувачи на стока се важни за пазарот. Но, како продавачи на нивната стока – работна сила – капиталистичкото општество има тенденција да ја ограничи неа на минимумот од нејзината цена. Понатамошна противречност: епохите, во кои капиталистичкото производство ги напрегнува сите свои потенции, редовно се покажуваат како епохи на хиперпродукцијата; зашто потенциите на производството никојпат не може да се применат така широко што со тоа не само да се произведува повеќе вредност, туку и да може таа да се реализира; но продажбата на стоките, реализацијата на стоковниот капитал, значи и на вишокот на вредноста, е ограничена, не со потребите за потрошувачка на општеството воопшто, туку со потребите за потрошувачка на едно општество, од кое големото мнозинство постојано е сиромашно и постојано мора да остане сиромашно.“

(Маркс, Капиталот, том втори, стр. 279, мак.изд.)

„Да претпоставиме дека некоја определена капиталистичка гранка на производство го произведува нормалното парче од својата стока под следниве услови: абењето на основниот капитал изнесува на парче ½ шилинг или фунта; во суровини и помошни материи влегуваат 17½ шилинзи; во наемнина 2 шилинзи и, при норма на вишок од 100% вишокот на вредноста изнесува 2 шилинзи. Вкупна вредност = 22 шилинзи или фунти. Заради упростување дека во оваа гранка на производство капиталот го има средниот состав на општествениот капитал, значи дека цената на производството од стоката се совпаѓа со нејзината вредност, а профитот од капиталистот со направениот вишок на вредност. Тогаш цената на чинењето од стоката е = ½ + 17½ + 2 = 20 шилинзи, средната профитна норма 2/20 = 10%, а цената на производството од парче стока = 20 шилинзи или фунти.

Да земеме дека е пронајдена некоја машина, која потребниот жив труд за секое парче го сведува на половината но, со тоа да го зголемува три пати делот од вредноста кој се состои од абењето на основниот капитал. Тогаш работата стои вака: абење = 1½ шилинг, суровини и помошни материи како и порано = 17½ шилинзи, наемнина 1 шилинг, вишок на вредност 1 шилинг, вкупно 21 шилинг или фунти. Вредноста на стоката сега е снижена за 1 шилинг; новата машина значително ја покачи производната сила на трудот. Но за капиталистот работата се поставува вака: неговата цена на чинење сега е 1½ шилинг абење, 17½ шилинзи за суровини и помошни материи, 1 шилинг наемнина, вкупно 20 шилинзи колку и порано. Бидејќи новата машина не ја менува непосредно профитната норма, тој мора да добие 10% над цената на чинењето, што изнесува 2 шилинзи; значи цената на производството е неизменета = 22 шилинзи но, 1 шилинг над вредноста. За некое општество кое произведува под капиталистички услови ако стоката не се поевтини, новата машина не е подобрување. Значи, капиталистот нема никаков интерес за тоа, да ја воведува новата машина. И бидејќи со нејзиното воведување неговата досегашна машинерија, која се‘ уште не е изабена, станува просто безвредна, се претвора само во старо железо, значи тој би претрпел позитивна загуба, тој добро се варди од оваа за него утопистичка глупост.“

(Капиталот, том III, стр.239, мак.издание)

Капитал

Историска улога на капиталот

„Големата историска страна на капиталот… и неговиот историски повик исполнет е кога, … потребите се развиени толку да вишокот на труд над потребниот труд постанува општа потреба, да произлегува од самите индивидуални потреби, кога производните сили благодарејќи на строгата дисциплина на капиталот низ која поминале неколку поколенија, општата трудољубивост се развила како општо својство на новите поколенија, и кога е, најпосле, благодарејќи на развитокот на производната сила на трудот што капиталот (во својата неограничена страст за богатење и во услови во коишто тој единствено може да се реализира) без прекин тера напред, работата дошла дотаму да постоењето и одржувањето на општото богатство, од една страна, бара само малку работно време за целото општество, а од друга страна, работното општество спрема процесот на својата прогресивна репродукција, својата репродукција во се‘ поголемо изобилие, се однесува научно. Исполнета е, … кога престанува трудот во кој човек го правел и тоа што може да го даде на предметите да го прават за него.“

(МЕД, том 19, стр. 192; том 23, стр. 221, фуснота 37)

Концентрација

„Неминовен закон е на секое општество кое се темели на производство на стоки, и на размена на стоки, да во него поделбата на имотот постанува сè понееднаква, а спротивноста меѓу богатството и сиромаштвото сè поголема, и имотот да се концентрира во сè помал број раце, закон кој во модерното капиталистичко производство доживува скоро свој потполн расцут, но никако не почнува тек во него.“

(МЕД, том 30, стр. 396)

Монополизација

„Монополизација на средствата за производство и средствата за живот во рацете на една бројно мала класа, до потиснување на другите класи, кои прават огромно мнозинство, во положба на пролетери лишени од секаков имот.“

(МЕД, том 31, стр. 124)

Производство и капиталистичко производство

(трговски и индустриски капитал)

„Кога капиталот за тргување со стоки и капиталот за тргување со пари не би се разликувале од производството на житарици поинаку но што ова се разликува од сточарството и манифактурата, тогаш е јасно како сонце дека производството и капиталистичкото производство воопшто се идентични, а посебно и тоа дека расподелбата на општествениот производ меѓу членовите на општеството, било заради производство или било заради индивидуална потрошувачка, мора да се врши со посредство на банкарите и трговците исто онака вечно како и трошењето на месо со посредство на сточарењето или носењето на одело со посредство на неговата фабрикација.“

(МЕД, том 23, стр. 271)

„Капиталот не го пронашол вишокот на трудот. Насекаде каде еден дел од општеството има монопол над средствата за производство, мора работникот, бил тој слободен или не, на работното време потребно за неговото одржување да додава и одвишно работно време. Сеедно дали тој сопственик е атински аристократ, турски теократ, римски граѓанин, нормански барон, модерен велепоседник или капиталист.“

(Маркс, Капитал, том I, стр. 176)

„Капиталистот ја купи работната сила по нејзината дневна вредност. Нејзината употребна вредност му припаѓа нему за време од еден работен ден. Значи, тој доби право да го стави работникот да му работи нему за време од еден ден. Но што е работен ден? Секако нешто помало од природниот ден. За колку? Капиталистот има свој сопствен, поглед за таа крајна Тула (т.е. крајна граница), за таа нужна граница на работниот ден. Како капиталист тој е само олицетворен капитал. Неговата душа е душа на капиталот. Капиталот има само еден единствен животен стремеж, стремеж да се оплодува, да создава вишок на вредноста, да исцицува со својот постојан дел, со средствата за производство, колку што се може поголема маса вишок на трудот. Капиталот е мртов труд, што оживува како вампир само со исцицување жив труд, и што толку повеќе живее, колку повеќе ќе исцица од него. Времето додека работникот работи, е време во кое капиталистот ја троши купената работна сила. Ако го троши работникот своето расположиво време за себеси, тогаш тој го поткрадува капиталистот.‘‘

К. Маркс, Капиталот, Том 1. Скопје: Мисла, 1975 стр. 210/211

Камата

Каматата во средниот век

„Во средниот век населението било чисто земјоделско. А таму, како под феудална влада, трговија може да има само малку, а поради тоа и малку профит. Поради тоа, законите за лихварството биле оправдани. Притоа, во некоја земјоделска земја човек ретко доаѓа во положбата да зема во заем пари, освен ако западне во сиромаштија и бедност... Хенри VII ја ограничил каматата на 10%. Јаков I, на 8, Карл II, на 6, Ана на 5%... Во она време паричните заемодаватели биле, ако не правно, тоа сепак фактички монополисти и поради тоа било нужно, да се стават тие како и други монополисти под ограничување... Во наше време нормата на профитот ја регулира нормата на каматата; во она време нормата на каматата ја регулирала нормата на профитот. Кога паричниот заемодавател му наложувал на трговецот висока норма на камата, трговецот морал да ѝ удри на својата стока повисока профитна норма. Поради тоа, од џебот на купувачот се одземала една голема сума пари, за да појде во џебот на паричниот заемодавател.“ 

(Gibart, “History and Principles of Banking”, стр. 164, 165)

„Пак јас како ти (100 гулдени) ги дадов во заем, ти ми правиш двојна загуба, дека јас не можам да платам, ниту пак таму можам да купам, и значи на двете страни морам да трпам загуба, тоа се вика duplex interesse, damni emergentis et lucri cessantis (двојна камата, сторена загуба и неизвршена добивка)... откако разбрале, дека Ханс со своите 100 гулдени дадени во заем претрпел загуба и барал праведно да се обештети за својата загуба, тие тоа го ползуваат и удираат на секои такви сто гулдени такви две загуби, имено, трошоци за плаќањето, и неизвршеното купување на градината, токму така како стоте гулдени природно да се враснат во такви две загуби, дека, каде што има сто гулдени, тие нив ги даваат во заем, и пресметуваат на нив такви две загуби, кои сепак нив не ги претрпеле... Поради тоа, ти си еден лихвар кој со парите од својот ближен си ја надоместуваш загубата што сам си ја измислил, загуба која никој не ти ја направил, и која ти не можеш да ја докажеш, ниту да ја пресметаш. Таквата загуба правниците ја нарекуваат non verum sed phantasticum interesse (не вистинска, туку вообразена камата). Загуба која секој сам си ја измислува. Не важи, значи, да се рече дека би можела да се направи загуба, дека јас не би можел ни да купам ни да платам. Тоа значи ex contingente necessarium (од случајното да се прави нужно), од она што не е да се направи она што мора да биде, од неизвесен да се направи извесен предмет. Зар таква лихва нема да го изеде светот во малку години?... Случајна несреќа која му се направи на заемопримателот, без негово сакање, тој мора да се искрене, но во трговијата е обратно и дури противречно, тука бараат и измислуваат загуби кои му се натоваруваат на ближниот во неволја, со тоа да ќаруваат и се збогатуваат, за да можат со тоа мрзливо и безделно да живеат во сласт и радост на сметка на трудот од други луѓе, од нивните грижи, опасности и загуби; да седам зад печка и да ги пуштам моите сто гулдени да работат за мене на земјата, и сепак зашто се тие пари дадени на заем, сигурен сум дека ги држам во ќесе, без секаква опасност и грижа, мили мој, кој тоа не би го сакал?“ 

(M. Luther, “An die Pfarrherrn wider den Wucher zu predigen etc.”)

„Ми се вели, дека сега се земаат секоја година на панаѓурот во Лајпциг 10 гулдени, тоа е 30 насто; некои додаваат дека на панаѓурот во Нојенбург, било 40 насто: дали е така, тоа јас не го знам. За срамота, каков црн ѓавол и ќе излезе на крајот?... Кој сега во Лајпциг има 100 флори, тој годишно зема 40, тоа значи годишно да се изеде еден селанец или еден граѓанин. Ако тој има 1000 флори, тогаш тој годишно зема 400, тоа значи дека годишно јаде еден рицар или богат благородник. Ако тој има 10 000, тогаш годишно ќе зема 4000; тоа значи за една година ќе изеде еден богат гроф. Ако тој има 100 000, тогаш тој годишно зема 40 000; тоа значи во една година ќе изеде еден голем кнез. Ако тој има 1 000 000, тогаш тој годишно зема 400 000, што значи дека за една година ќе изеде еден голем крал. И притоа не се изложува на никаква опасност, ниту за животот, ниту за имотот, ништо не работи, си седи зад печка и си пече јаболка: значи еден таков разбојник може да седи дома и за десет години да го изеде целиот свет.“ 

(“Bücher vom Kaufhandel und Wucher”, 1524, “Luther’s Werke”, Wittenberg 1589, стр. 312)

„Пред 15 години пишував против лихварството, бидејќи тоа толку се беше осилило, што не можев да се надевам на никакво подобрување. Од она време тоа толку се окренало, што тоа повеќе не сака да биде ни порок, ни грев или срам, туку се слави како чиста добродетелност и чесност, како тоа да им чини на луѓето голема љубов и некоја христијанска услуга. Што може сега да помогне советот кога срамот станал чест, а порокот добродетел.“ 

(M. Luther, “An die Pfarrherrn wider den Wucher zu predigen. Wittenberg.”)

„Евреи, ломбарди, лихвари и крвопијци беа нашите први банкари, нашите први банкарски посредници, нивниот карактер речиси можеше да се нарече инфамен... Тогаш ним им се придружија лондонските златари. Целосно земено... нашите први банкари беа... многу лоша компанија, тие беа алчни лихвари, крвопијци со камено срце.“ 

(D. Hardcastle, “Banks and Bankers”, 2. издание, Лондон, 1843, стр. 19, 2.)

„Примерот што го дадоа Венецијанците“ (основање една банка) „најде толку бргу поддржувачи; сите крајморски градови и воопшто сите градови, кои си создале со својата независност и со нивната трговија едно име, основале нивни први банки. Враќањето на нивните бродови, кое често долго се чекало, неизбежно водело кон навика да се дава кредит, а откривањето на Америка и оттука трговијата со неа уште повеќе го зајакнаа овој обичај.“ (Ова е главна точка) „Испраќањето товарени бродови со стоки присилувало на кревање големи кредити, што се случувало веќе во стариот век во Атина и Грција. Ханзетскиот град Бриж имал 1308 осигурителни комори.“ 

(M. Augier, исто, стр. 202, 203.)

Колку многу преовладуваше давањето во заем на земјосопствениците, а со тоа воопшто на потрошувачкото богатство, дури и во Англија во последната третина од 17 век, пред развитокот на модерниот кредитен систем, може, меѓу другото, да се согледа и при сер Дади Норт, кој не бил само еден од првите англиски трговци, туку и еден од најзначителните теориски економисти на своето време:

„Од парите дадени под камата кај нашиов народ одвај десетти дел ако им е даден на деловни луѓе, за со нив да го водат своето претпријатие; тие во најголемиот дел се даваат во заем за луксузни артикли и за трошоци на луѓе, кои, иако се крупни земјосопственици, сепак, парите побргу ги издаваат отколку што нивниот земјишен посед им донесува; и бидејќи се плашат од продавањето на нивните имоти, тие побргу нив ги ставаат под хипотека.“ 

(“Discourses upon Trade”, Лондон, 1691, стр. 6,7.)

Во XVIII век во Полска:

„Варшава направи голема операција со меници, само што главната цел и основа ѝ беше лихварството на нејзините банкари. За да дојдат до пари, кои им ги давале во заем на растурничките големци по 8 и повеќе проценти, тие се обидувале надвор од земјата да најдат и најдувале меничен кредит in blanco, т.е. кој немал за основа стоковна трговија, но кој странскиот трасат стрпливо го акцептирал, сè додека не престанеа да течат римесите создадени со менична шпекулација. Затоа тие тоа скапо го платија поради банкротството на некој Тепер и други високо ценети варшавски банкари.“ 

(J. G. Büsch, “Theoretisch-praktische Darstellung der Handlung etc.”, 3. издание, Хамбург, 1808, том II, стр. 232, 233.)

ПОЛЗИ ЗА ЦРКВАТА ОД ЗАБРАНАТА НА КАМАТАТА

„Црквата забрани да се зема камата; но не забрани да се продава сопственоста, за да си помогне некој при нужда; не забрани ни дури да му се отстапува на заемодавателот на пари за некое определено време и до исплатувањето на сопственоста за да добие тој гаранција, но и за време на поседувањето за да може неа да ја исползува како надоместок за дадените пари во заем... Самата црква, или комуните кои нејзе ѝ припаѓаат и pia corpora (Свети братства), извлекувала големи ползи од тоа, особено во времето на крстоносните војни. Ова донесе еден толку голем дел од националното богатство во посед на таканаречената „мртва рака“, особено поради тоа што Евреите не смееле да лихварат на овој начин, зашто поседот на некој толку цврст залог не можел да се скрие... Без забрана на каматите, црквите и манастирите никојпат не би можеле да станат толку богати.“ 

(Исто, стр. 55)

Идеологија

Лаги, лицемерие, свест

„Колку повеќе нормалниот облик на општење на општеството а со тоа и условите на владеечката класа ја развиваат својата спротивност во однос на напредните производни сили, во колку повеќе поради тоа постанува расцепот во самата владејачка класа и со потчинетата класа, во толку полажна постанува свеста која првобитно одговарала на овој облик на општење, т.е. таа престанува да биде свест којашто на него му одговара, и во толку повеќе порано, наследената претстава за овие облици на општење во кои вистинските лични интереси итн. ги изразуваат како општи, се сведуваат на ниво на чисти идеализаторски фрази, свесни илузии, намерно лицемерие. Но, во колку животот повеќе ги открива дека тоа се лаги и во колку помалку вредат на самата свест, во толку полицемерни, поморализаторски и посакрален постанува јазикот на ова нормално општество...“

(МЕД, том 6, стр. 236)

Вистинска опасност не доаѓа од практичниот обид

туку од теориското изведување на комунистичките идеи

„Рајнскиот весник кој на комунистичките идеи во нивната сегашна форма не им признава ниту теориска стварност, може значи уште помалку да го посакува нивното практично остварување или да ги смета само за возможни, тој тие идеи ќе ги подложи на темелна критика. Но, дека списите, како оние на Леру, Конзидеран и пред сè остроумното дело на Прудон не можат да се критикуваат со површни моментни досетки туку со долго вршени и длабоки студии, ќе увиди Аугсбургерица, ако сака повеќе и ако може повеќе од обична фраза. Ние го имаме тоа цврсто уверување дека вистинската опасност ја прави не практичниот обид туку теориското изведување на комунистичките идеи, бидејќи на практичните обиди, па макар да се и обиди во масата, може да се одговори со топови, штом ќе станат опасни, но идеите што ја победиле нашата интелигенција, кои ги освоиле нашите чувства, врз кои нашиот разум ја сковал нашата свест, тоа се синџири од кои човек не може да се оттргне а да не му се раскине срцето, тоа се демони, кои човекот може само да ги победи, кога ќе им се предаде.“

(K. Marx, Der Kommunismus und die Augsburger,

“Allgemeine Zeitung“, Werke, св. 1, стр. 108.)

Неморално криумчарење на комунистичките и социјалистичките догми

„Јас му одговорив и отворено го наведов своето гледиште за недостатоците на нивните трудови, кои слободата повеќе ја наоѓаат во неврзана, санкилотска и при тоа удобна форма, отколку во слободна, то ест самостојна и со длабока содржина. Јас барав да се прикаже помалку нејасно резонирање, возвишени звучни фрази, самодопадливи суети, а повеќе одреденост, повеќе вложувања во конкретните прилики, поголемо познавање на работите. Јас изјавив оти сметам дека е неумесно, всушност неморално криумчарење на комунистичките и социјалистичките догми во попатните театарски критики итн., што значи еден нов поглед на светот, и дека барем сосема поинакви и потемелни расправи за комунизмот, ако треба еднаш да се расправа за него.“

(K. Marx, Писмо до А. Руге од 30 ноември 1842 год., Оdabrana pisma, стр. 51)

„Идеологијата е процес кој таканаречениот мислител го врши, додуша свесно, но со погрешна свест. Вистинските сили кои го покренуваат му стануваат непознати, инаку тоа не би бил идеолошки процес. Тој ги замислува погрешните или привидните движечки сили. Бидејќи е тоа процес на мислење, тој неговата содржина ја изведува како негов облик од чистото мислење, но од своето сопствено или од мислењето на своите претходници. Тој оперира со гол мисловен материјал, кој бездруго го зема како да е произведен со мислење и понатаму не го проверува на некој оддалечен процес кој е независен од мислењето.“ 

(Ф. Енгелс, Писмо до Ф. Меринг од 14 јули 1893)

Екологија

Уништување на шумите во капитализмот

„Долгото време на производство (во кое работното време е вклучено релативно само со мал обем), а оттука и долгиот период на обртот го прави одгледувањето шуми непривлечно за приватното, а оттука и за капиталистичкото стопанисување, што последново во својата сушност е приватно стопанство, дури и ако наместо одделниот капиталист истапува здружениот капиталист. Развитокот на културата и индустријата воопшто уште одамна се покажал толку активен во разрушувањето на шумите, што во споредба со ова сè што е направено за нивното одржување и производство е сосем исчезнувачка големина.“ 

(Маркс, Капиталот, том II, стр. 217, мак.изд.)

Пазарната економија не може да биде општествено-еколошки метод за рационално управување со тековините на човештвото

„Социјалната наука на капиталистичката класа, класичната политичка економија, се бави претежно само со оние општествени последици на човековите делувања, насочени на производство и размена, чие постигнување непосредно го има. Тоа потполно одговара на општествената организација на капитализмот... Ако поединечен фабрикант или трговец ја продаде изработената или купената стока само со вообичаен профит, тој е задоволен и не се грижи што ќе биде потоа со стоката и нејзините купувачи. Исто е така со природните последици на тие исти дејствија. Шпанските плантажери на Куба, кои ја запалија шумата по подножјата и чијашто пепел им даде доволно ѓубре за една генерација и високо рентабилни кавинови дрва – па што им било грижа на плантажерите што подоцна тропските дождови ја однеле сега незаштитената земја и оставија само гола карпа? При денешниот начин на производство, како во однос на природата, така и спрема општеството, доаѓа претежно во обѕир само првиот опиплив успех; и тогаш луѓето уште се чудат што понатамошните последици на работата, која се врши за постигнување на тој успех, се сосема други, повеќето потполно различни...“

 (Маркс-Енгелс, Изабрана Дела у Два тома, том II, 1950, Култура, стр. 84-85)

Колосално растурништво со отпадот во капитализмот

„Екскрементите од потрошувачката се најважни за земјоделството. Што се однесува до нивната употреба, во капиталистичкото стопанство се врши колосално растурништво; во Лондон, на пример, тоа не може ништо подобро да направи со ѓубрето од 4 ипол милиони луѓе, освен да го употреби со големи трошоци за да ја загади Темза.“

(Маркс, Капиталот, том трети, Мисла, Скопје, 1976, стр. 96)

„... на секој чекор потсетувани сме дека под никакви услови не владееме со природата како освојувачот со странските народи, како да стоиме надвор од природата - но дека ние, со тело, крв и разум, припаѓаме на природата, и постоиме во нејзина средина, и дека целото наше господарење над неа се состои во тоа што ние ја имаме предноста во однос на другите суштества да бидеме способни да ги научиме нејзините закони и да ги примениме точно“ 

Ф.Енгелс „Улогата на трудот во преминот од мајмун во човек“